Ojcostwo duchowe w listach Barsanufiusza i Jana z Gazy

Postać duchowego ojca zarysowała się w pełni w pierwotnym środowisku monastycznym, w którym ważne miejsce zajmowali m.in. żyjący w V–VI w. święci mnisi: Barsanufiusz i Jan z Gazy. Swoją działalnością wpisali się oni w życie monastyczne na terenie Palestyny, które od IV w. przeżywało tam rozkwit. Ich zadanie jako przewodników miało się opierać na głębokiej relacji z Bogiem i prowadzić podopiecznych do większej dyspozycyjności i otwartości na działanie Ducha Świętego.

Barsanufiusz pochodził z Egiptu, nie jest jednak znana dokładna data jego narodzin. Kształcił się w języku koptyjskim i greckim. Od wczesnych lat odczuwał pragnienie prowadzenia życia ascetycznego. Ostatecznie podjął decyzję, aby udać się w okolice Gazy w Palestynie i tam zamieszkać w klasztorze opata Seridosa. W jedności ze wspólnotą prowadził życie pustelnicze, walcząc ze swoimi słabościami, praktykując gorliwą ascezę oraz w nieustannie pogłębiając relacje z Bogiem. Dzięki łasce Bożej posiadał dar znajomości ludzkich serc (gr. kardiognoza) oraz prorokowania.

Dzięki temu ostatniemu przewidział, iż do wspólnoty wstąpi mnich Jan – późniejszy najbliższy jego współpracownik. Jan rozpoczął życie monastyczne od zamieszkania w klasztorze wspólnie z innymi braćmi. Po pewnym czasie z pomocą Barsanufiusza rozeznał, że powinien podjąć życie w odosobnieniu. Od tego czasu obydwaj stali się cenionymi w okolicy autorytetami, do których przybywali ludzie, aby uzyskać wsparcie i duchową radę. Zasięg ich działalności nie ograniczał się jedynie do rejonu Gazy –w części pozostawionych przez nich tekstów znajduje się, na przykład, rozmowa duchowa z biskupem odległej Jerozolimy.

Na szczególne uznanie zasługuje jednomyślność ich nauczania, gdyż udzielając rad innym, obydwaj niejako się dopełniali. Barsanufiusza proszono najczęściej o wyjaśnienie kwestii duchowych, Jana zaś bardziej interesowały zagadnienia praktyczne. Jako datę śmierci obu mędrców podaje się rok 543.

Przez kilkanaście lat Barsanufiusz i Jan towarzyszyli duchowo swoim podopiecznym,pisząc do nich listy. Zapewne kierowali się przy tym pragnieniem życia w większym wyciszeniu, które nie będzie zakłócane rozmowami z innymi ludźmi. Choć wielu autorów nie zachęca do podejmowania kierownictwa duchowego w formie korespondencji, to są i tacy, którzy twierdzą, że towarzyszący za pomocą tekstów mogą swoje rady bardziej przemyśleć i przemodlić.

Coraz większa liczba współczesnych autorów dostrzega bogactwo nauki Barsanufiusza i Jana oraz wyjątkowy sposób sprawowania przez nich posługi kierownictwa duchowego. Wśród badaczy ich dorobku można wymienić Bernarda McGinna, Johna Meyendorffa, Jeana Leclercqa.Jednogłośnie wskazują oni, iż w V i VI w. „najaktywniejsze ośrodki monastyczne skupiały się w Palestynie”, gdzie „największy autorytet zyskali pustelnicy, mnisi Barsanufiusz oraz Jan Prorok”.

Książka Ojcostwo duchowe w listach Barsanufiusza i Jana z Gazy ma na celu przedstawienie modelu ojcostwa duchowego według Barsanufiusza i Jana z Gazy. Stanowi ona pierwsze w Polsce naukowe opracowanie zagadnienia ich życia oraz sposobu prowadzenia kierownictwa duchowego. Dotychczas tę kwestię podejmowali głównie teolodzy prawosławni, czego wyrazem są aktualne wydania obszernych życiorysów obu starców napisanych przez mnicha Makarego oraz Nikodema. Niemniej jednak pełnego opracowania dzieł Barsanufiusza i Jana dokonało francuskie wydawnictwo jezuitów Sources Chrétiennes.

Do popularyzacji nauki obu starców przyczyniło się również polskie tłumaczenie ich korespondencji wydane przez tynieckich benedyktynów w 2013 r. Opracowania Jennifer Hevelone-Harper, Andre Louf, Lorenzo Perrone czy Derwas James Chitty ukazują Barsanufiusza i Jana jako wyjątkowe postaci, a ich naukę jako aktualną również dla współczesnego czytelnika. Ponadczasowość myśli starców sprawia, iż w gronie Ojców Pustyni zajmują oni istotne miejsce, o czym może świadczyć chociażby umieszczenie części ich pism w Filokaliach.