Vita activa

Dzieło św. Grzegorza charakteryzuje głęboka przenikliwość w ocenie rozwoju życia wewnętrznego. Demaskuje on najsubtelniejsze pułapki, zastawione na drodze wzrastania człowieka w cnocie i modlitwie. Równocześnie autor zachowuje zdroworozsądkowy osąd, daleki od rygoryzmu, ale równocześnie obcy pobłażliwości. Ostatecznie punktem wyjścia jest zawsze świadomość, że bez pomocy Boga słaby człowiek nijak postąpić nie może. Znamienny jest fakt, że pouczenia te zachowują swoją aktualność po dzień dzisiejszy, a droga asymilacji tekstów z VI wieku do warunków życia w XXI wieku okazuje się zaskakująco krótka. Co więcej, treści te będą adekwatne nie tylko do realiów życia księży i osób konsekrowanych, ale posłużą także ludziom świeckim. Ponad to barwna obrazowość, obok kunsztu pisarskiego z pewnością uatrakcyjnią lekturę.

Podział naszej kompilacji na dwie części odpowiada koncepcji dwu etapów wypracowanych przez jednych z najbardziej znanych ojców pustyni przełomu IV i V wieku, mianowicie Ewagriusza z Pontu i św. Jana Kasjana. Wykazują, że życie duchowe dzieli się na dwie zasadnicze części: praktykę ascetyczną (praktike) i drogę poznania (gnostike bądź theoretike), które prowadzące ostatecznie do zjednoczenia duszy z Bogiem. Pierwszy etap będzie kładł nacisk na osobiste zaangażowanie w przemianę życia, przez oczyszczanie się z grzechów i zdobywanie cnót w miejsce dawnych wad (1. tom tej antologii). Drugi zaś ukazuje bardziej bierne trwanie w modlitewnej kontemplacji, która coraz ściślej przemienia nas na podobieństwo Boże (2. tom tej antologii). Tak o tym pisze Ewagriusz:

Praktyka ascetyczna bowiem usuwa w nas namiętności, wycinając pożądliwość, smutek i popędliwość, (...) – i prowadzi umysł ku bezpostaciowemu, boskiemu i jednokształtnemu poznaniu.

A w innym miejscu:

Kresem praktyki [ascetycznej] jest miłość, natomiast poznania – teologia, początkiem zaś obu są wiara i naturalna kontemplacja.

Grzegorzowe Moralia tylko potwierdzają ogólne przyjęcie tej koncepcji na łono Kościoła na Zachodzie.

Przedstawiamy zatem naszym czytelnikom tom 1 antologii pt. Vita Activa. O życiu czynnym. Oby te rozważania przysłużyły się na drodze służby Bogu i człowiekowi.