Barwy Chorału ton czwarty

Repertuar śpiewu gregoriańskiego został zreformowany w czasach renesansu karolińskiego. Przez wiele lat reforma ta była przypisywana Grzegorzowi Wielkiemu, co uzyskało także odzwierciedlenie w sztuce malarskiej: obraz Ducha św. śpiewającego do ucha siedzącemu przy pulpicie papieżowi.

Jednym z elementów tej reformy było takie przekomponowanie utworów gregoriańskich by każdy z nich otrzymał strukturę pozwalającą na zaklasyfikowanie, bardziej lub mniej ściśle, do jednego z ośmiu tonów chorałowych. Istotą tej klasyfikacji był taki rysunek melodii, który rozciągałby się pomiędzy dwoma dźwiękami: finalis (dźwiękiem bazowym danego utworu) i dominantą (dźwiękiem górnym, do którego cała melodia dąży, i gdzie najczęściej padają ważne dla danego tekstu słowa). Pierwsza para (ton pierwszy i drugi) opierają się na finalis re, druga para na mi, trzecia na fa i czwarta na sol. Dominanty lokują się dla każdego z tonów na innej wysokości, przy czym dla tonów pierwszego, trzeciego, piątego i siódmego jest to interwał kwinty powyżej finalis.

Dzisiaj wielu uznanych naukowców, mówiąc o bogactwie wykorzystywanych struktur w śpiewie gregoriańskim zauważa, że istnieje wiele kompozycji nie mieszczących się w tak sztywno zdefiniowanych ośmiu tonach. Mówią oni wtedy, że każda z nich posiada jakby swój własny ton.

Niestety wydaje się, że straciliśmy wrażliwość na te struktury, gdy nasza muzyka rozrywkowa oparła się jedynie na dwóch skalach: dur i moll. Istnieją jednak obszary muzyki: takiej jak jazz, muzyka seryjna, atonalna etc., poszukujące na nowo bardziej zróżnicowanych struktur. Jednak w odróżnieniu do nich, pod postacią zewnętrznych struktur, osiem tonów chorałowych zawiera także pewną głębię.

Seria wydawanych od 2010 roku płyt podejmuje się roli ukazania tego bogactwa głębi i zróżnicowania repertuaru gregoriańskiego. Ton czwarty jest tonem najbardziej wewnętrznym ze wszystkich innych. Dysponując niewielką ilością dźwięków stara się wyrazić całą słodycz i tajemnicę kontemplacji. Ta charakterystyka opisuje samą strukturę czwartego tonu: dla ucha przyzwyczajonego do tonacji durowych i molowych śpiewane melodie czwartego tonu sprawiają wrażenie jakby pozostawały w zawieszeniu na ostatnich dźwiękach. Śpiew się kończy, a kontemplacja pozostaje.

Także teksty, które zebraliśmy do płyty wpisują się w tę charakterystykę. Pierwszym kryterium było wybranie kompozycji autentycznych i ciekawych pod względem melodii. Później okazało się, że pozwalają się one uporządkować jednocześnie w dwa ciągi logiczne: tak, aby utwory następowały po sobie kolejno w taki sposób jak dzieje się to we mszy świętej, a jednocześnie przez wyakcentowane tematy tworzyły spójną narrację biblijną: od stworzenia świata (hymn Deus creator) do apokalipsy (hymn Urbs Ierusalem), wyśpiewując także paschę Izraela i nowe stworzenie w Zmartwychwstałym Chrystusie oraz rolę świętych idących przez krzyż za Chrystusem. Tym samym słuchacz jest zaproszony do tego, aby przez kontemplację coraz głębiej przeżywać swoją wewnętrzną relację ze Zmartwychwstałym Chrystusem.

Całkowity czas nagrań: 63:13