Wytyczne wychowawcze w odniesieniu do ludzkiej miłości

Wytyczne wychowawcze w odniesieniu do ludzkiej miłości

II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PODEJMOWANIU WYCHOWANIA SEKSUALNEGO

ZADANIA RODZINY

WYCHOWANIE NALEŻY PRZEDE WSZYSTKIM DO RODZINY

48. Wychowanie przynależy przede wszystkim do rodziny, która jest "szkołą bogatszego człowieczeństwa"37

Rodzina jest najbardziej odpowiednim środowiskiem do zapewnienia stopniowego wychowania seksualnego. Ona posiada pewien ładunek afektywny, umożliwiający, bez urażania, akceptację najbardziej delikatnej dziedziny i jej harmonijnego włączenia w osobowość zrównoważoną i bogatą.

WZAJEMNA SERDECZNOŚĆ, ZAUFANIE I DIALOG Z DZIEĆMI

49. Wzajemna serdeczność i zaufanie, panujące w rodzinie, pomaga w harmonijnym rozwoju dziecka od dnia narodzin.

Aby naturalne więzy uczuciowe, łączące rodziców i dzieci, były w pełni pozytywne, konieczne jest pielęgnowanie przez rodziców pogodnej równowagi w sprawach seksualnych i budowanie stosunku zaufania i dialogu z dziećmi, odpowiednio do ich wieku i stopnia rozwoju.

PRZYKŁAD ZACHOWANIA DAWANY PRZEZ DOROSŁYCH

50. Przykład dawany poprzez zachowanie dorosłych jest jeszcze ważniejszy niż znajomość teoretyczna, by można zapewnić dzieciom skuteczne ukierunkowanie, którego potrzebują do rozwiązywania problemów przeżywanych w danej chwili.

Rodzice chrześcijańscy winni mieć świadomość, że ich przykład stanowi najlepszy wkład w wychowanie dzieci. Tylko w ten sposób dzieci będą mogły nabrać pewności, że ideał chrześcijański jest rzeczywistością przeżywaną w obrębie własnej rodziny.

WSPÓŁPRACA RODZICÓW I WYCHOWAWCÓW

51. Otwarcie i współpraca rodziców w stosunku do innych wychowawców współodpowiedzialnych za formację będą miały pozytywny wpływ na dojrzewanie młodego człowieka. Wiedza teoretyczna i doświadczenie rodziców pomogą dzieciom w zrozumieniu wartości i właściwej roli w rzeczywistości bycia mężczyzną i kobietą.

USTAWICZNY WPŁYW PRZEŻYWANYCH WARTOŚCI

52. Powodzenie życia małżeńskiego, a w konsekwencji stabilność i świętość rodziny zależą od kształtowania sumienia oraz od przyswajanych wartości w całym okresie formowania się samych rodziców. Wartości moralne, przeżywane przez rodzinę, łatwiej stają się przekazywalne dzieciom38. Pośród tych wartości szczególnie wybija się poszanowanie życia od chwili poczęcia i - najogólniej - poszanowanie każdej osoby ludzkiej, każdego wieku i w każdej sytuacji. Należy dopomóc młodzieży w poznaniu, docenieniu i poszanowaniu podstawowych wartości życia.

Wobec doniosłości tych elementów dla życia chrześcijańskiego oraz w perspektywie Bożego wezwania do kapłaństwa lub życia oddanego Bogu wychowanie seksualne nabywa wymiaru eklezjalnego.

WSPÓLNOTA KOŚCIELNA

WYMIAR EKLEZJALNY W WYCHOWANIU SEKSUALNYM

53. Kościół, matka wierzących, których rodzi do wiary poprzez chrzest, pełni misję wychowawczą; ta zaś została mu powierzona przez Chrystusa i realizuje się specjalnie przez głoszenie Ewangelii, poprzez wspólnotę z Bogiem i braćmi, poprzez świadomy i aktywny udział w liturgii eucharystycznej i działalności apostolskiej39.

Wspólnota kościelna stanowi od początku życia środowisko, które umożliwia przyswojenie etyki chrześcijańskiej; w niej wierni uczą się, jak nieść świadectwo o Dobrej Nowinie.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY RODZINĄ I WSPÓLNOTĄ KOŚCIELNĄ

54. Trudności, jakie napotyka wychowanie seksualne, często w obrębie samej rodziny, są wezwaniem do tym większego zaangażowania wspólnoty chrześcijańskiej, a w szczególności kapłanów, by współpracować w dziele wychowania ochrzczonych. W tej dziedzinie szkoła katolicka, parafia i inne instytucje kościelne powołane są do współpracy z rodziną.

WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNOTY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

55. Współodpowiedzialność wspólnoty chrześcijańskiej w tym, by pomóc ochrzczonym przeżywać w sposób zwarty i świadomy zobowiązania podjęte na chrzcie, wynika z eklezjalnego charakteru wiary. Jest obowiązkiem biskupów formułowanie zasad i wytycznych, dostosowanych do potrzeb każdego Kościoła lokalnego.

KATECHEZA A WYCHOWANIE SEKSUALNE

POZYTYWNE WARTOŚCI PŁCIOWOŚCI

56. Katecheza winna być terenem zapładniającym odnowę całej wspólnoty kościelnej. Zatem aby prowadzić wiernych do dojrzałości wiary, winna ona przedstawiać pozytywne wartości płciowości, łącząc je z wartościami dziewictwa i sakramentu małżeńskiego w świetle tajemnicy Chrystusa i Ewangelii.

Katecheza powinna podkreślać, że pierwszym powołaniem chrześcijanina jest miłować i że powołanie do miłości jest urzeczywistniane na dwa różne sposoby: w małżeństwie lub w celibacie, wybranym z miłości do Królestwa Bożego40. "Małżeństwo i dziewictwo to dwa sposoby wyrażania i przeżywania wyjątkowej tajemnicy Przymierza Boga ze swym ludem"41.

KATECHEZA W HARMONII Z MAGISTERIUM

57. Aby rodziny miały pewność, że katecheza nie rozmija się z nauką Kościoła, duszpasterze winni dołożyć starań co do wyboru i przygotowania osób odpowiedzialnych za katechezę, jak i co do ustalenia treści i metod tej katechezy.

WYCHOWANIE INDYWIDUALNE

58. Jeśli chodzi o treści bardziej intymne, biologiczne lub emocjonalne, mądrość doradza bardziej oddziaływanie indywidualne, zwłaszcza w ramach rodziny, o czym była mowa w nr 48.

POMOC RODZINIE

59. Uwzględniając, że katecheza podejmowana na łonie rodziny stanowi formę uprzywilejowaną, należy przyjąć, że jeżeli rodzice nie czują się zdolni wypełnić tego obowiązku, mogą się odwołać do innych osób, które cieszą się ich zaufaniem. W tej dziedzinie mądra i ostrożna inicjatywa, licząca się z wiekiem i środowiskiem, może oszczędzić urazów oraz ułatwić im rozwiązanie ich problemów seksualnych. W każdym razie nie wystarczy tu podejmowanie sformalizowanych lekcji. Należy dla ich uzupełnienia wyzyskać liczne okazje podsuwane przez życie codzienne.

KATECHEZA PRZEDMAŁŻEŃSKA

WŁAŚCIWA WIZJA ETYKI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ W DZIEDZINIE PŁCIOWOŚCI

60. Momentem podstawowym w przygotowaniu młodych do małżeństwa jest odpowiednie przedstawienie etyki chrześcijańskiej dotyczącej płciowości. Sprzyjającą rzeczą w katechezie przygotowawczej do małżeństwa jest fakt, że omawia się problemy płciowości w bezpośredniej perspektywie małżeństwa. Dla pełnej jej pomyślności winna być prowadzona przez pewien dłuższy czas, tak by się stał rzeczywistym katechumenatem. Katecheza ta zmierza do podtrzymania i umocnienia i czystości właściwej narzeczonym, do przygotowania ich do życia małżeńskiego przeżywanego po chrześcijańsku, jak również do pewnej specyficznej misji przynależącej do małżonków we wspólnocie Ludu Bożego.

PRZYGOTOWANIE DO CZYSTOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ

61. Przyszli małżonkowie powinni znać głębokie znaczenie małżeństwa rozumianego jako związek miłości dla wzajemnego dopełnienia się oraz prokreacji.

Stałość małżeństwa i małżeńskiej miłości wymagają czystości i panowania nad sobą, kształcenia charakteru i ducha poświęcenia jako nieodzownych warunków. Ze względu na pewne trudności w życiu małżeńskim, zaostrzające się wskutek uwarunkowań naszych czasów, czystość młodych jako właściwe przygotowanie do czystości małżeńskiej będzie stanowić decydującą pomoc małżonków. Małżonkowie zostaną ponadto uświadomieni co do zasad prawa Bożego, ogłoszonych przez Kościół, a niezbędnych do ukształtowania ich sumienia42.

ZNAJOMOŚĆ WARTOŚCI MAŁŻEŃSTWA...

62. Pouczeni o wartości i wielkości sakramentu małżeństwa, który bliżej określa im łaskę i powołanie otrzymane na chrzcie, małżonkowie potrafią z kolei przeżywać wartości i szczegółowe zobowiązania ich życia moralnego jako wymaganie i owoc łaski i działania Ducha Świętego; "osobny sakrament umacnia i jakby konsekruje małżonków chrześcijańskich do obowiązków i godności ich stanu"43.

... I ODPOWIADAJĄCYCH MU ZADAŃ

Ponadto, by małżonkowie mogli przeżywać własną płciowość i wypełniać swoją odpowiedzialność zgodnie z Bożym zamiarem44 ważną jest rzeczą odpowiednia znajomość naturalnych metod kierowania swą płodnością. Jak powiedział Jan Paweł II "trzeba zatem uczynić wszystko, aby udostępnić tę wiedzę ogółowi małżonków, a wcześniej jeszcze osobom młodym, poprzez informację i wychowanie jasne, stosowne i poważne, przy współudziale par małżeńskich, lekarzy i ekspertów"45.

Istotną jest rzeczą podkreślenie, że antykoncepcja, tak natarczywie dziś propagowana, sprzeczna jest z tymi ideałami chrześcijańskimi i zasadami moralnymi, których stróżem jest Kościół. Fakt ten czyni jeszcze pilniejszą konieczność, by nauczanie Kościoła, co do środków antykoncepcyjnych i motywacje tego nauczania były przekazywane w odpowiednim momencie młodym ludziom, by ich dysponować do odpowiedzialnej jedności małżeńskiej, nasyconej miłością i otwartej na życie.

PORADNICTWO DLA DOROSŁYCH

DIALOG Z NOWYMI POKOLENIAMI

63. Poważna katecheza dla dorosłych stanowi podstawę wychowania seksualnego dzieci, realizowanego przez dialog, który dorośli, po osiągnięciu dojrzałości ludzkiej, rozświetlonej wiarą, winni nawiązać z nowymi pokoleniami. Oprócz wskazań dotyczących metod praktycznych katecheza ta będzie rozwijać wymianę poglądów co do szczegółowych problemów, ułatwi lepsze zapoznanie się z materiałami pomocniczymi oraz umożliwi spotkanie z ekspertami, których współpraca może być szczególnie pożyteczna w trudniejszych przypadkach.

ZADANIA SPOŁECZEŃSTWA

TROSKA O DOBRO WSPÓLNE, W SZCZEGÓLNOŚCI W SZKOLE

64. Osoba winna odnajdywać już w społeczeństwie jako wyrażone i przeżywane te wartości, które będą miały ważny wpływ w procesie jej formowania. Ponieważ chodzi w tym wypadku o dobro wspólne46 , do społeczności cywilnej przynależy czuwać nad tym, by w szkołach zapewniona była zdrowa atmosfera w płaszczyźnie fizycznej i moralnej, oraz by były zapewnione warunki odpowiadające pozytywnym wymaganiom rodziców, lub zyskujące ich dobrowolne przyzwolenie.

OCHRONA MORALNOŚCI PUBLICZNEJ

65. Państwo winno chronić obywateli przeciw niesprawiedliwościom i nieporządkowi moralnemu, jak uwodzenie nieletnich, i każda forma gwałtu seksualnego, upadek obyczajów, pozwalanie na wszystko i pornografia, manipulacja informacjami demograficznymi itp.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYCHOWANIE DO KORZYSTANIA ZE ŚRODKÓW SPOŁECZNEGO PRZEKAZU

UWARUNKOWANIE POWODOWANE PRZEZ MASSMEDIA

66. W świecie współczesnym środki społecznego przekazu z racji swej nachalności i sugestywności wywierają na młodych i młodocianych swój stały i uwarunkowujący wpływ, dając im informacje o znaczeniu dużo większym, niż informacja i formacja rodzinna, również i przede wszystkim w dziedzinie wychowania seksualnego.

Jan Paweł II wskazał na sytuację, w jakiej przychodzi się znajdować dzieciom w kontakcie ze środkami masowego przekazu: "Zafascynowane i bezbronne wobec świata i osób dorosłych dzieci są z natury gotowe przyjąć to, co im jest oferowane w dobrym lub w złym. Przyciąga je mały ekran, naśladują każdy pokazywany gest i szybciej oraz bardziej niż ktokolwiek inny przyswajają sobie wyrażone tam emocje i uczucia"47.

ICH UMIARKOWANE UŻYTKOWANIE

67. Należy jednak zauważyć, że postęp technologiczny coraz bardziej utrudnia w odpowiednim czasie niezbędną kontrolę. Jest więc bardzo ważne, aby "odbiorcy, a zwłaszcza młodzież, narzuciła sobie w korzystaniu z tych środków społecznego przekazu umiar i zdecydowanie. Niech starają się ponadto dobrze rozumieć oglądane, słyszane lub czytane rzeczy; niech dyskutują z wychowawcami i kompetentnymi osobami, ucząc się w ten sposób właściwego ich oceniania"48 ; to wchodzi w perspektywę dobrego wychowania seksualnego.

ROZEZNANIE W DZIAŁANIU ŚRODKÓW SPOŁECZNEGO PRZEKAZU

68. Celem obrony praw dziecka w tej dziedzinie Jan Paweł II budzi sumienie wszystkich odpowiedzialnych chrześcijan, w szczególności rodziców i twórców społecznego przekazu, aby nie ukrywali pod maską neutralności i szacunku dla spontanicznego rozwoju dziecka tego, co jest w rzeczywistości niepokojącym zobojętnieniem49.

... I ZOBOWIĄZANIA WŁADZY CYWILNEJ

"W tej dziedzinie władza cywilna ma również szczególne zobowiązania, wynikające z troski o dobro wspólne"50. Wymaga ono, by przepisy prawne odnośnie do środków społecznego przekazu chroniły moralność publiczną, w szczególności świat młodzieży, zwłaszcza w tym, co dotyczy czasopism, filmów, programów radiowych i telewizyjnych, wystaw, spektakli i reklamy.

ZADANIA SZKOŁY W DZIEDZINIE WYCHOWANIA SEKSUALNEGO

ROLA SZKOŁY

69. Dobrze rozumiejąc to, co zostało powiedziane na temat pierwszorzędnej roli rodziny, zadaniem szkoły jest wspomagać i uzupełniać dzieło rodziców, dostarczając dzieciom i młodzieży oceny "płciowości jako wartości i zadania do wypełnienia przez każdą osobę, stworzoną mężczyzną i kobietą, na obraz Boży"51.

DIALOG MIĘDZY WYCHOWAWCAMI A MŁODZIEŻĄ

70. Wychowanie seksualne zakłada między wychowawcą i wychowankiem odniesienie międzyosobowe, które ułatwia wejście w twórczy dialog. Powinno ono zmierzać do wzbudzenia u wychowanka wewnętrznej dyspozycji, która umotywuje i pokieruje postępowaniem osoby. Taka postawa jest ściśle związana z wartościami inspirowanymi przez pogląd na życie. Wychowanie seksualne nie może być sprowadzone do zwykłego przedmiotu nauczania lub znajomości teoretycznych, nie polega na stopniowym przekazywaniu programu, stanowi zaś specyficzny cel do osiągnięcia: dojrzałość emocjonalną ucznia i zrównoważone postępowanie w stosunkach społecznych.

OKAZJONALNE ODDZIAŁYWANIE W GRUPIE

71. Szkoła może się przyczynić do osiągnięcia tego celu na różne sposoby. Wszystkie przedmioty mogą ewentualnie stwarzać okazję do poruszenia problemów związanych z płciowością; nauczyciel uczyni to zawsze w sposób pozytywny i z wielką delikatnością.

WYCHOWANIE INDYWIDUALNE

Pierwszorzędną rolę odgrywa zawsze indywidualne wychowanie seksualne i nie może być powierzone bez rozróżnienia komukolwiek z grona pedagogicznego, jak to będzie niżej wykazane. Wychowanie to bowiem wymaga ze strony wychowawcy nie tylko prawego sądu, poczucia odpowiedzialności, kompetencji zawodowych, dojrzałości uczuciowej i poczucia wstydliwości, ale też subtelnego wyczucia, żeby wprowadzić dziecko i dorastającego w problemy miłości i życia bez wstrząsów dla ich rozwoju psychicznego.

SPECYFICZNE WYCHOWANIE W GRUPIE

72. Nawet jeśli wychowawca posiada kwalifikacje konieczne do prowadzenia wychowania seksualnego w grupie, zawsze powinien brać pod uwagę konkretną sytuację danej grupy. Jest to ważne zwłaszcza w przypadku grup mieszanych, w stosunku do których trzeba podjąć szczególne środki ostrożności. We wszystkich wypadkach odpowiedzialne władze powinny uzgodnić z rodzicami, czy jest pożyteczny dany sposób postępowania. Biorąc pod uwagę złożoność problemu, dobrze jest stworzyć okazję do rozmów po to, żeby wychowanek zapytał o radę czy wyjaśnienie, których nie potrafiłby wyrazić wobec innych z powodu uczucia naturalnej wstydliwości. Tylko ścisła współpraca między szkołą a rodziną może zagwarantować wymianę doświadczeń między rodzicami i uczącymi dla dobra uczniów52

Powinnością biskupów jest sformułowanie wskazówek dotyczących wychowania seksualnego w grupach, zwłaszcza w przypadku grup mieszanych, z uwzględnieniem przepisów szkolnych i okoliczności lokalnych.

INTERWENCJA RODZICÓW W PRZYPADKACH SZCZEGÓLNYCH

73. Może się czasem zdarzyć, że szczególne okoliczności w życiu szkoły czynią konieczną interwencję w odpowiednim czasie. W takim wypadku władze szkolne, zgodnie z zasadą współpracy, nawiążą kontakt z zainteresowanymi rodzicami, by uzgodnić z nimi najlepsze rozwiązanie.

EKSPERCI OD ROZMÓW PRYWATNYCH

74. Osoby szczególnie odpowiednie z racji ich kompetencji i ich zrównoważenia, cieszące się nadto zaufaniem rodziców, mogą być zaproszone do przeprowadzenia indywidualnych rozmów z uczniami, by im pomóc w rozwoju ich dojrzałości emocjonalnej i nadać słuszny kierunek ich wzajemnym kontaktom. Takie podejście o ukierunkowaniu indywidualnym jest szczególnie istotne w najtrudniejszych przypadkach, chyba że powaga sytuacji czyni koniecznym odwołanie się do specjalisty.

WSPÓŁPRACA MIĘDZY ODPOWIEDZIALNYMI

75. Kształtowanie i rozwój harmonijnej osobowości wymagają atmosfery pogodnej, będącej owocem zgody, wzajemnego zaufania i współdziałania między odpowiedzialnymi. Dochodzi się do tego poprzez wzajemne poszanowanie właściwej kompetencji różnych ludzi współdziałających w wychowaniu, ponadto ich odpowiedzialności i wyboru różnych środków oddziaływania.

DOSTOSOWANY MATERIAŁ PEDAGOGICZNY

PRACA PRZYGOTOWAWCZA

76. Dla zapewnienia właściwego wychowania seksualnego bardzo użyteczne będą dostosowane materiały dydaktyczne. Dla ich opracowania warto, by poświęcili swe najlepsze siły specjaliści z teologii moralnej i pastoralnej, katecheci, pedagodzy i psychologowie katoliccy. To samo dotyczy materiałów przeznaczonych do bezpośredniego użytku uczniów.

Niektóre szkolne teksty dotyczące płciowości są z powodu ich naturalistycznego charakteru szkodliwe dla dzieci i dorastającej młodzieży. Jeszcze bardziej szkodliwe mogą być materiały graficzne lub audiowizualne, jeżeli przedstawiają zbyt drastyczne sytuacje, do których odbioru uczeń nie jest przygotowany i które mogą powodować odczucie urażenia lub wzniecać niezdrową ciekawość, prowadzącą do złego. Wychowawcy powinni się poważnie liczyć z niepowetowaną szkodą, jaką w tak delikatnej dziedzinie może spowodować u uczniów nieodpowiedzialna postawa.

GRUPY MŁODZIEŻOWE

ZNACZENIE "GRUP"

77. Nie wolno zaniedbywać w wychowaniu czynnika, który dochodzi do działalności wychowawczej rodziny i szkoły, a który często wywiera ogromny wpływ na formowanie osoby; są to grupy młodzieży, które się tworzą w ramach działalności związanej z przeżywaniem czasu wolnego; dorastający młody człowiek włącza się w nie z intensywnością. Nauki humanistyczne uważają, że "grupy" stanowią pozytywne środowisko dla wychowania, zważywszy że dojrzewanie osobowości nie jest możliwe bez skutecznych międzyludzkich odniesień.

  1. « Gaudium et spes, nr 52.
  2. « Zob. Familiaris consortio, nr 37.
  3. « Zob. Gravissimum educationis, nr 3-4; zob. też Pius XI, Divini illius magistri, AAS 22(1930), ss. 53,56.
  4. « Zob. Familiaris consortio, nr 11.
  5. « Familiaris consortio, nr 16.
  6. « Zob. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, 25 VII 1968, AAS 60(1968), s. 493, nr 17.
  7. « Gaudium et spes, nr 48.
  8. « Zob. Humanae vitae, nr 10.
  9. « Familiaris consortio, nr 33; zob. też szerzej na ten temat: Humanae vitae, nr 14-17.
  10. « Zob. Gaudium et spes, nr 26; zob. też: Humanae vitae, nr 23.
  11. « Jan Paweł II, Orędzie na XIII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, 23 V 1979, AAS 71(1979-II), s. 930.
  12. « Vaticanum II, Dekret Inter mirifica, nr 10; zob. też: Komisja Papieska ds. Społecznego Przekazu. Instrukcja pastoralna Communio et progressio, AAS 63(1971), s. 619, nr 68.
  13. « Zob. Jan Paweł II, Orędzie na XIII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, AAS 71(1979-II), ss. 930-933.
  14. « Inter mirifica, nr 12.
  15. « Familiaris consortio, nr 32.
  16. « Tamże, nr 75.

Wytyczne wychowawcze w odniesieniu do ludzkiej miłości

Zasadnicze cechy wychowania seksualnego.

Spis treści